न त साहित्यमा खप्पिस परियो, न त गहिरो अध्ययन नै छ। तै पनि मेरा यि हातहरु प्रयास गर्दैछन् लेखहरु लेख्न। माईसंसारको एक फोटोको लागी मैले कविता लेखें। फोटोमा केहि जवानहरु होडिंग वोर्ड वनाउन खम्वाहरुमा चढेका देखिन्छन्। त्यही तस्विरलाई मध्यनजर राखेर मैले यो कविता वनाएँ।
कविताको परिभाषा राम्ररी थाहा छैन। तर मेरो मगजमा कविता वारे जे थाहा छ , त्यस अनुरुप यो लेख कविता नै हो। के थाहा वास्वविक परिभाषाले यसलाई कविता नठराउन पनि सक्छ।
*******************************
तिर्न रिन लागेका, बस्न आफ्नै घरमा
पढाउन वालवच्चा, हँसाउन जिवनमा
लागेथें म विदेश, कमाउन भनेर
वोकेका ति सपना, पुर्याउन भनेर
गार्हो भयो खाडिमा, मरुभुमी गन्हायो
पड्क्यो वम ईराकमा, छाति मेरो चर्कियो
खियो मेरो शरिर, सुक्को हात नलागी
विते मेरा रातहरु, खुल्ला आकाश मुनी
देखें मैले विदेश, भोगे कैयौं ती सास्ती
लाग्यो स्वर्ग स्वदेस, फर्के म त अस्ती
आछ शान्ती देशमा, छैन जस्तो पुरानो
भछ आज सहज, पाउनलाई कामराम्रो
वोकें मैले कोदालो, खन्न आफ्नै माटोमा
झारें मैले पसिना, सिन्चाउन पाटोमा
टिपें मैले कलम, लेख्न आफ्नै पनमा
चढें मैले टावर, राख्न 'शान्ति' भूमीमा
लिन्छु म त जोखीम, चम्काउन नेपाल !
लिन्छु म त जोखीम, वनाउन नेपाल !!
लिन्छु म त जोखीम, हँसाउन नेपाल !!!
लिन्छु म त जोखीम, चिनाउन नेपाल !!!!
*******************************
-प्रज्ञा वराल, नोवल निरौला
OCT 5 2008.
"लौ अव माईलीको पालो, लु आईज"- वुढाले टिका लगाउँदै मन्त्र पढे:
ॐ आयुद्रोणसुते श्रीयँ दशरथे शत्रुक्षयँ राघवे
ऐश्वर्यँ नहुषे गतिश्च पवने मानँ च दुर्योधने |
दानँ सूर्यसुते बलँ हलधरे सत्यँ च कुन्तीसुते
विज्ञानँ विदुरे भवन्तु भवताँ कीर्तिश्च नारायणे ||
ठूलो निधारमा कति पनि खालीठाउँ नराखी टिकाले भरिदिए वुढाले। "माईली तेरा संतानले डाँडा काँडा छाउन, दिर्धायु हुनु,…."-वुढाले यस्तै यस्तै धेरै आसिक दिए माईलीलाई।
समय न हो, उसको विहे भयो अनि धेरै संतानहरु पनि। आधा दर्जन वढी कि आमा हुँदा पनि किंचित झन्जट थिएन माईलीलाई। सुरुमा त माईली झर्को मान्थी झ्याउझ्याउँ कराई रहने छोराछोरीहरु देख्दा। साना साना कुरामा पनि लुछालुछ गरेको देख्दा। तर वानी त रै छ, माईलीलाई विस्तारै यी झ्याउझ्याउँ लाग्ने आवाज संगीत बन्न थाले। कुनै दिन झगडा गरेनन् छोराछोरीले भने अचम्म मान्थिन उनी।
समय वित्दै गयो, छोराछोरी वढ्दै गए। कस्तो समय आउने रहेछ जिवनमा। १६ बर्ष कट्यो कि छोरो घर छोडेर हिड्ने अनि छोरी पनि उसैको घर जाने ढोका खुल्दो रहेछ। एक जनाले घर छोड्दा केही भएन, तर एक एक गरेर जाँदा जाँदै आज माईली एक्लिएकी छिन। आज माईलीका संतान प्रिथ्विका कुना कुना पुगेर डाँडा-काँडा ढाकेका छन् यस्तो लाग्छ वुढाले दिएको आसिक जस्ताको तस्तै लागेको छ माईलीलाई।
अरु समयमा त मन थाम्न सक्छिन, तर जव जव चाढ पर्व आउछन् तव तव माईलीको गह आँशुले भरिन्छ। अघि चाढ पर्वमा खुसीहुने मन अहिले रुन्छ। भड्डु भरि खानापकाएर सवैलाई खानदिंदा कति आनन्दित हुन्थ्यो उनको मन। आज चारो खाने संतान सम्म छैनन् उनका सामु। "मेरो छोराले ल्याईदिएको यो सारी अनि मेरी छोरीले ल्याईदिइछे यो चुरा"-भनेर गाउँका आईमाईले भनेको सुन्दा कान अर्को दिशामा फर्काउनु बाहेको केही उपाय छैन माईलीलाई। मान्छेका छोरा छोरी भटाभट घरमा फर्किदा माईलीभने भक्कानिएर वस्छिन। "उसका २ जना छोराछोरीमा दुवै जना आएका छन, नानी मेरा आधा दर्जन वढी हुँदा आज आमा भन्ने कोही छैनन्"-माईली गाउँमा कसैका छोराछोरी आएको खवर सुन्दा यस्तो प्रतिक्रिया दिन्छिन् अनि सुक्क सुक्क गर्छिन।
माईलीका लागि आमा भन्ने सहारा नै छैन। वरु चाढपर्व नै नआवोस जस्तो लाग्छ। वुढाकोमा गएर आसिक फिर्ता लिउँ जस्तो लाग्छ माईलीलाई तर के गर्नु न त ति वुढा नै छन् अहिले; वुढा भए कै भए पनि न त पनि माईली हिडेर नै पुग्ने अवस्थामा नै छिन अहिले। केवल माईलीसंग छ त एक गजल:
समय न हो, उसको विहे भयो अनि धेरै संतानहरु पनि। आधा दर्जन वढी कि आमा हुँदा पनि किंचित झन्जट थिएन माईलीलाई। सुरुमा त माईली झर्को मान्थी झ्याउझ्याउँ कराई रहने छोराछोरीहरु देख्दा। साना साना कुरामा पनि लुछालुछ गरेको देख्दा। तर वानी त रै छ, माईलीलाई विस्तारै यी झ्याउझ्याउँ लाग्ने आवाज संगीत बन्न थाले। कुनै दिन झगडा गरेनन् छोराछोरीले भने अचम्म मान्थिन उनी।
समय वित्दै गयो, छोराछोरी वढ्दै गए। कस्तो समय आउने रहेछ जिवनमा। १६ बर्ष कट्यो कि छोरो घर छोडेर हिड्ने अनि छोरी पनि उसैको घर जाने ढोका खुल्दो रहेछ। एक जनाले घर छोड्दा केही भएन, तर एक एक गरेर जाँदा जाँदै आज माईली एक्लिएकी छिन। आज माईलीका संतान प्रिथ्विका कुना कुना पुगेर डाँडा-काँडा ढाकेका छन् यस्तो लाग्छ वुढाले दिएको आसिक जस्ताको तस्तै लागेको छ माईलीलाई।
अरु समयमा त मन थाम्न सक्छिन, तर जव जव चाढ पर्व आउछन् तव तव माईलीको गह आँशुले भरिन्छ। अघि चाढ पर्वमा खुसीहुने मन अहिले रुन्छ। भड्डु भरि खानापकाएर सवैलाई खानदिंदा कति आनन्दित हुन्थ्यो उनको मन। आज चारो खाने संतान सम्म छैनन् उनका सामु। "मेरो छोराले ल्याईदिएको यो सारी अनि मेरी छोरीले ल्याईदिइछे यो चुरा"-भनेर गाउँका आईमाईले भनेको सुन्दा कान अर्को दिशामा फर्काउनु बाहेको केही उपाय छैन माईलीलाई। मान्छेका छोरा छोरी भटाभट घरमा फर्किदा माईलीभने भक्कानिएर वस्छिन। "उसका २ जना छोराछोरीमा दुवै जना आएका छन, नानी मेरा आधा दर्जन वढी हुँदा आज आमा भन्ने कोही छैनन्"-माईली गाउँमा कसैका छोराछोरी आएको खवर सुन्दा यस्तो प्रतिक्रिया दिन्छिन् अनि सुक्क सुक्क गर्छिन।
माईलीका लागि आमा भन्ने सहारा नै छैन। वरु चाढपर्व नै नआवोस जस्तो लाग्छ। वुढाकोमा गएर आसिक फिर्ता लिउँ जस्तो लाग्छ माईलीलाई तर के गर्नु न त ति वुढा नै छन् अहिले; वुढा भए कै भए पनि न त पनि माईली हिडेर नै पुग्ने अवस्थामा नै छिन अहिले। केवल माईलीसंग छ त एक गजल:
घरमा कालो खसी काट्दा खुसी हुने कोही छैनन्
दर्जि दाइले लुगा सिउँदा फूर्कि लाउने कोही छैनन्
बजाउँदा दर्जी दाइले आँगनमा मंगल धुन
मन रुँदा आमा भनी वोलाउने कोही छैनन्
सन्तान् संझी गनिरँदा जेठो माईलो साइलो
कान्छो भनी बोलाउँदा हजुर भन्ने कोही छैनन्
थालभरि अक्षता र जमराले सजाउँदा
साईतमा टिका थाप्ने छोराछोरी कोही छैनन्
पिङ खेल्ने कोही छैनन् खल्लो लाग्यो यो दशैं त
सबै संझी रोइरदा आमा भन्ने कोही छैनन् ।
जति जति दशैं नजिकिन्छ उति उति उनी गुनगुनाई रहेकी हुन्छिन त्यही गजल। माईलीको गजल सुनिदिने स्रोता खोज्दै अघि वढ्न खोजिरहेछ, बुझाईदिनेको खोजिमा बढ्न खोजिरहेछ तर सुख्खा हावाको अवरोधमा कतै हराइरहेको छ उनका संतानहरुका डाँडाकाँडा सम्म नपुगी…….।